'ओक्कल दोक्कल पिपलपात' कवितासङ्ग्रहमा प्रतीकविधान

Abstract

‘ओक्कल दोक्कल पिपलपात’ कवितासङ्ग्रहमा उपयोग गरिएका प्रतीक पहिचान गरी तिनको विश्लेषण गर्नु यस लेखको प्रमुख उद्देश्य हो । प्रस्तुत लेख वर्णनात्मक विधिमा आधारित छ । पुस्तकालीय अध्ययन प्रक्रियाबाट सामग्री सङ्कलन गरी कतिमा प्रयुक्त प्रतीकको पहिचान एवम् विश्लेषण गरिएको छ । प्रतीकका विविध पक्षमध्ये प्राणीजन्य, स्थानजन्य, वस्तुजन्य तथा परिवेशजन्य प्रतीक पहिचान गरी सोहीअनुसार विश्लेषण गरिएको छ । कवितासङ्ग्रहमा रहेका समग्र प्रतीकमध्ये ९५ ओटा प्रतीक पहिचान गरिएको छ । सङ्कलित प्रतीकमध्ये २५ ओटा प्राणीजन्य, १२ ओटा स्थानजन्य, ३४ ओटा वस्तुजन्य तथा २४ ओटा परिवेशजन्य प्रतीकका रूपमा निरूपण गरिएको छ । सबैभन्दा बढी वस्तुजन्य प्रतीक उपयोगमा आएकाले स्रस्टा उक्त प्रतीकमा विशेष केन्द्रित रहेको देखिन्छ । स्वतन्त्र शब्द मात्र पनि प्रतीक हुने भए पनि यस कवितासङ्ग्रहमा पदावलीकै रूपमा मात्र प्रतीकको प्रयोग भएको देखिन्छ । समस्या तथा चुनौती प्रस्तुत गर्नका लागि स्थानजन्य प्रतीकको बढी उपयोग गरिएको छ भने विसङ्गति तथा अन्याय एवम् गतिहीनता प्रस्तुत गर्न वस्तुजन्य प्रतीकको अधिक प्रयोग गरिएको छ । त्यस्तै, स्वतन्त्रता, काल्पनिकता तथा खुसी प्रस्तुत गर्नका निम्ति परिवेशजन्य प्रतीकको उपयोग गरिएको छ । सुख तथा दुःखका सन्दर्भहरूमा प्राणीजन्य प्रतीकको प्रयोग गरिएको छ । कवितासङ्ग्रहमा रहेका विभिन्न प्रतीकमध्ये अधिकांश पर्यावरणसँग सम्बद्ध छन् । प्रतीक चयनको स्रोत मूलतः पर्यावरण भएको निष्कर्ष यस अध्ययनबाट प्राप्त भएको छ । तसर्थ विश्लेषित कृतिमा प्रयुक्त प्रतीकका माध्यमबाट पर्यावरणीय सन्दर्भ र साहित्यबिच अभेद्य सम्बन्ध रहेको समेत प्रस्ट हुन्छ ।