लाहुरी भैंसी कथामा चेतन र अचेतन वस्तुवक्रता Lahuri bhainsi kathama chetan ra achetan bastubakrata

Abstract

रमेश विकलद्वारा रचित लाहुरी भैँसी कथाको प्रायोगिक अध्ययन संस्कृतका आचार्य कुन्तकद्वारा प्रतिपादित वक्रोक्तिसिद्धान्तको चेतन वस्तु र अचेतन वस्तुवक्रताका आधारमा गरिएको छ । यस लेखमा चेतन वस्तु र अचेतन वस्तुवक्रताको सैद्धान्तिक पर्याधार अनुरूप बनाइएको विश्लेषणको ढाँचाअनुसार शोध्य कृतिबाट चेतन वस्तु र अचेतन वस्तु एवम् तिनका विभिन्न उपकरणसँग सम्बद्ध सामग्री सङ्कलन गरी तिनको विश्लेषण गरिएको छ । यसमा सर्वप्रथम चेतन वस्तुवक्रतासँग सम्बद्ध सामग्रीमा प्रस्तुत कथाका प्रमुख पात्र लुखुरे र द्वारेको मानसिक व्यापार, समाख्याताको दृष्टिकोण, पात्रहरूको भौतिक अवस्था र सोचाइबाट उत्पन्न अन्तद्र्वन्द्वसँग सम्बद्ध सामग्रीको विश्लेषणबाट उत्पन्न सौन्दर्र्य खोजिएकोे छ । अचेतन वस्तुवक्रतामा घटनाको स्थानिक र कालिक स्थिति, गालीगलौज र अपमानबोधक सामाजिक परिवेश, देवीदेवताको पुकार र मान्यजनप्रतिको सम्मानबोधक सांस्कृतिक स्थिति, गरिबप्रति सामन्तको थिचोमिचो जनाउने सामन्ती व्यवहारका कार्यबाट चेतन वस्तुको मनस्थिति प्रभावित भएका सम्बद्ध प्रमाण खोजी तिनका आधारमा अचेतन वस्तुवक्रताको सौन्दर्य केलाइएको छ । त्यस्तै चेतन वस्तुका कार्यकलापमा प्रभाव पार्ने गरी गौण चेतन वस्तु (मानवेतर पात्र) लाहुरी भैँसीको चित्रणबाट लुखुरे र द्वारेका मनमा परेका प्रभावको चित्रण पनि प्रस्तुत कथामा फरकफरक किसिमबाट गरिएको छ । यसरी प्रस्तुत कथामा चेतन वस्तुका कार्यकलापलाई उद्वेलित तुल्याउने गरी गौण चेतन वस्तु र अचेतन वस्तुका विविध पक्षको वर्णन गरिएकाले विश्लेष्य कथा चेतन वस्तु, अचेतन वस्तु र गौण चेतन वस्तुवक्रताका दृष्टिले कलात्मक रहेको निष्कर्ष निकालिएको छ ।