राइटर बाजे कथामा लैङ्गिकता {Gender in Writer Baje's Fiction}

Abstract

प्रस्तुत लेखमा कथाकार विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाद्वारा लिखित राइटर बाजे कथामा लैङ्गिकताको अध्ययन गरिएको छ । कथाकार विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला आधुनिक नेपाली कथाका आरम्भकर्ता मध्येका एक तथा मनोवैज्ञानिक यथार्थलाई आख्यानीकरण गर्ने स्रस्टा हुन् । मानव मनका अन्तर्यलाई कथ्यविषयका रूपमा चयन गरी आख्यानात्मक पूर्णता दिने कोइरालाका कथा चरित्रप्रधान संरचनाका रहेका छन् । राइटर बाजे सांस्कृतिक सम्मिलन र सहअस्तित्वको विषयलाई यौन मनोविज्ञानको आवरणमा रचना गरिएको कथा हो । प्रस्तुत अध्ययनका लागि सोद्देश्यमूलक रूपमा चयन गरिएका प्रतिनिधि पूर्वकार्यको समीक्षा गरी रिक्तता स्थापित गरिएको छ । आख्यान शास्त्रीय र वैचारिक दर्शनका आधारमा प्रस्तुतकथाको अध्ययन भए पनि लैङ्गिकताका आधारमा अध्ययनमा रहेको रिक्ततालाई यस अध्ययनका लागि शोध समस्यानिर्धारण गरिएको छ । पाठविश्लेषणकेन्द्री गुणात्मक अनुसन्धान ढाँचा र विश्लेषण विधि अवलम्बन गरिएको यस अध्ययनको सैद्धान्तिक पर्याधार लैङ्गिकताले साहित्यक पाठलाई विश्लेषण गर्ने आधारलाई चयन गरिएको छ । लैङ्गिकता सांस्कृतिक अध्ययन अन्तर्गतको एउटा समालोचना पद्धति हो । यस अध्ययन पद्धतिभित्र साहित्यकारले कृतिमा प्रस्तुत गरेको महिला र पुरूषका सामाजिक सम्बन्ध र त्यसले निर्धारण गरेका सामाजिक/सांस्कृतिक निर्मितिको समालोचना गरिन्छ । लैङ्गिक अध्ययनअन्तर्गत लैङ्गिक समता र समविकाससँगै पितृसत्ता, लैङ्गिक प्रतिनिधित्व, लैङ्गिक सम्बन्ध, लैङ्गिकविभेद, यौनिकता, शरीर राजनीति, नारीवाद, लैङ्गिक प्रतिरोध जस्ता प्रतिमानका आधारमा कृतिको विश्लेषण गरिन्छ । पितृसत्ता भन्नाले पुरूषको प्रभुता वा वर्चस्व, सर्वोच्चता तथा परिवार र समाजमा पुरूषको शासन, सामाजिक संरचनाका महिलाको परनिर्भरता र पुरूषको महिलामाथिको अधीनतालाई देखाउने सामाजिक/सांस्कृतिक विचारधारा रहेको छ । कथाको प्रमुख पात्रको भूमिकामा नारीचरित्रको प्रयोग भएको कथामा लैङ्गिक समानतालाई विशेष स्थान दिइएको छ । कथामा आएका दृष्टान्तले परम्परागत ज्ञानको प्रसारण रहेको सामाजिक संरचनाभित्र लैङ्गिक समानता र समविकासको पक्षधरता पुष्टि गरेको छ । भोटिनीको भूमिकाले नारीकेन्द्री वर्चस्व स्थापना गर्ने विचारधारा र आफ्नोप्रतिरोधपूर्ण ज्ञानलाई अस्वीकार गरेको छ । अध्यात्मवादी दर्शनबाट अनुप्राणित पुरूषकेन्द्री पितृसत्तात्मक ज्ञान तथाउक्त ज्ञान निर्देशित सामाजिक संरचनाको वर्चस्वलाई प्रस्तुत गरेको छ । भाग्यवादी विचारधारा अङ्गीकार गरेकी भोटिनीले भाग्यवादलाई अवलम्बन गर्नुको मुख्य कारण आत्मसम्मान र पहिचान रहेको छ । यस तथ्यका आधारमा प्रस्तुत कथा अध्यात्मवाद अनुप्राणित पितृसत्ता तथा भाग्यवादी पुरूष वर्चस्वको संयोजन भएको रचनाका रूपमा रहेको छ । प्रस्तुत कथामा नारीवादको विषय नारी पुरूष सहअस्तित्व र नारी अस्तित्वको विषयसँग जोडिएर आएको छ । सामाजिक संरचनामा पुरूषकेन्द्री र नारीकेन्द्री पितृसत्ताको अभ्यास नेपाली सामाजिक संरचनामा प्रथाकै रूपमा रहेको छ । पुरूषकेन्द्री र नारीकेन्द्री पितृसत्ताले उत्पादन गरेका मानकलाई ध्वंश गरी आफ्नो जीवनचेतना अनुरूप जीवन बाँच्नका लागि नारीपुरूष सहअस्तित्व र आफ्नो स्वतन्त्र निर्णयका लागि अस्तित्वसँग जोडिएका सशक्त प्रतिकार सहितको नारीवाद अभिव्यञ्जित कथा रहेको निष्कर्ष निकालिएको छ ।