मानुषी कविताको लैङ्गिक अध्ययन

Abstract

प्रगतिवादी साहित्यकार पारिजातद्वारा रचित मानुषी कविता मूलतः लैङ्गिक समानताका दृष्टिले नारीवादी मान्यतामारचना भएको पाइन्छ । प्रस्तुत मानुषी कवितामा नेपाली समाजमा विद्यमान लैङ्गिक भेदभाव र शोषण रहेको तथा पुरुषलेमहिलालाई कोसौं पछाडि पारेको तथ्य विभिन्न उदाहरणका साथ प्रस्तुत गरिएको छ । प्रस्तुत कवितामा लैङ्गिक शोषणर भेदभावको अन्त्य गरी समानतामूलक उन्नत समाज निर्माण गर्नुपर्ने उद्देश्य राखेको पाइन्छ । सभ्यताको प्रारम्भमा नारी शक्तिशाली थिए । तापनि पुरुषलाई नारीले अवसर दिएर अगाडि बढाएको दृष्टान्त दिँदै अहिले नेपाली नारीको अवस्था धेरै पछाडि रहेको देखाउन पारिजात सफल भएकी छन्। जबसम्म नारी र पुरुष दुवै समान र बराबरीको हैसियतमा आउँदैनन्, तबसम्म समाज, देश सम्पन्न बन्न सक्दैन भन्ने मान्यता कवितामा अभिव्यक्त भएको छ । मानुषी कवितामा हाम्रो समाजका नारीहरूको अवस्था ज्यादै दयनीय भएको हुँदा नारीलाई तिमीहरू प्राकृतिक रूपमा समान हौ; यहाँको समाजव्यवस्थाले, राज्यव्यवस्थाले अनेकन् जालझेल, षडयन्त्र गरेर पछि पारेको हो। त्यसैले अब नारी आफ्नो अधिकार लिन अगाडि बढ्नुपर्ने कुरा सचेत गराउने सन्दर्भ कविताभर व्यक्त भएको छ । सृष्टिको प्रारम्भमा नारीप्रधान रहेको समाज वर्तमान्मा पुरुषप्रधानमा रूपान्तरण हुन पुगेको देखाउँदै अब समान भएर एकसाथ हिड्नुपर्ने कविताको उद्देश्य बनेको छ । समीक्षामा विवेच्य पक्षको पहिचान गर्न पुस्तकालयीय विधि प्रयोग गरिएको छ । प्रस्तुत कवितामा नारी अस्तित्वको समस्या प्रस्तुत भएको छ । विवेच्य कवितामा नारी र पुरुष एक–अर्कोको हात समाइ बराबरीको अवस्थामा बाँच्न चाहन्छन् भन्ने प्रगतिवादी विचार प्रकट भएको छ । प्रगतिवादी तथा समानतामूलक दृष्टिमा रचना भएको यस कवितामा नारीमा अधिकार प्राप्तिको चेतना उजागर भएको तथ्य पहिल्याउनु नै लेखको अभीष्ट हो।