विराटनगरको बस्ती विकासको इतिहास

Abstract

नेपालको कोशी प्रदेशको राजधानी विराटनगरको पुरानो नाम नेपालगञ्ज र त्यसपछि चन्द्रगञ्ज थियो । यहाँको पुरानो बस्तीको नाम गोग्राहाघाट हो । भाषाविज्ञ बालकृष्ण पोखरेलले एकप्रसङ्गमा ‘गोग्राहा, नेपालगञ्ज र चन्द्रगञ्जभन्दा विराटनगर कान्छो नाम हो’ भनी उल्लेख गरेका छन् । अहिलेको विराटनगरमा मोरङ्को सदरमुकाम आउनुभन्दा अघि गोग्राहा, खार्जी, पोखरीया, तीनपैनी, शंकरपुर, महुवा, गहेली, जहदा, बकरी, रानी जस्ता बस्तीहरू थिए । त्यतीखेरको मूख्यबस्ती दक्षिणमा रानीतिर नै केन्द्रित थियो । उत्तरतर्फ जंगल थियो । कालाज्वरको विगविगी भएकोले यहाँ बसोबास गर्न कोही मान्दैनथे । खेती र बस्ती विकासका लागि राणाहरूले विराटनगर क्षेत्रमा बस्न आउनेहरूको लागि ‘अफर’ दिएकाले थारु, राजवंशी, धिमाल लगायतका आदिवासी, जनजाति, माडवारी, नेवार, मधेसीमूलका व्यापारीहरू र कर्मचारी, व्यापारी र किसानका रुपमा गएका क्षेत्री ब्राम्हणहरूको संगमस्थल भई आज विराटनगर महानगरपालिका भएको छ । नेपालको पहिलो औद्योगिक सहरको रुपमा चिनिएको विराटनगरको बस्ती विकासमा कृष्णप्रसाद कोइराला नेवार र माडवारी समुदायको महत्वपूर्ण योगदान रहेको छ । पाँचजना प्रधानमन्त्री जन्माएको विराटनगरले राजनीतिक सहरको पनि परिचय बनाएको छ । भारत, चीन, बङ्गलादेश र भुटानको गेटवेको रुपमा रहेको विराटनगर कोशी प्रदेशको राजधानी तथा महानगरपालिका भएपछि बिराटनगरको बस्ती विकाससंगै शैक्षिक र स्वास्थ्य हव बन्न सफल भएको छ । राजनीतिक खिचातानीले गर्दा विराटनगरको बस्ती विकास जुन रफ्तारमा हुनुपर्ने हो, त्यो हुन सकेको देखिदैन ।