इतिहास र समाज: अन्योन्याश्रित सम्बन्ध

Abstract

इतिहास कालक्रमिक र त्रिकालदर्शी शास्त्र हो समाजको संरचनात्मक सिर्जना सँगसँगै मानवीय उपलब्धीहरुको पनि अन्योन्याश्रित हुँदै प्रत्येक क्रियाकलापहरुको अभिलेखन र प्रक्रियाद्वारा प्रत्यक्षीकरण निरन्तरर परिचालित हुन्छ । समाजका प्रत्येक फेरबदल र परिवर्तनहरुलाई इतिहासले वस्तुपरक यथार्थताको कसिभित्र मूल्याङ्कन गरिरहन्छ । समाजको समसामयिक पक्ष र इतिहास विधाको अध्ययनक्षेत्र सँगसँगै चलायमान हुने गर्दछ । त्यसैले इतिहास समाजको दर्पण हो भने राष्ट्रलाई चिनाउने सकल ऐना पनि हो । इतिहास समाज (History & Society) एक अर्काका परिपूरक विषयहरू हुन् । दुबैमा निरन्तर अन्योन्याश्रित सम्बन्ध रहिरन्छ । लगातारिताका रूपमा कायम रहेको अन्तरसम्बन्धकै कारण तिनीहरूको शृङ्खलाबद्ध विकास प्रक्रिया अगाडि बढिरहन्छ । एउटाको अभावमा अर्कोको अस्तित्व, पहिचान, प्रगति सबै कुरा अवरुद्ध हुन्छ । जसरी दिनको अस्तित्व रातसँग अन्तरनिहीत हुन्छ, जसरी औंलाको सुन्दरताका लागि नङ र मासुको सबलतम स्वरूप अनिवार्य छ । त्यस्तै “माटोलाई ढुंगाको भर, ढुंगालाई माटाको भर” भनेजस्तै इतिहास र समाजजस्ता बहुआयामिक विषयहरू पनि अविछिन्न घनिष्टतम सम्बन्धका निमित्त मुखापेक्षी हुन्छन् किनकी
समाजको विकास, समसामयिक पक्षको उन्नति, प्रगति सबै मानवीय क्रियाकलाप, योगदान र उपलब्धीसँग सानिध्य हुन्छ l समाजको सम्पूर्ण परिवर्तन, फेरबदल र सुदृढीकरणका यावत चरणहरूलाई इतिहासजस्तो महत्वपूर्ण शास्त्रले नै गहनतम् अध्ययन–अनुशीलन गरिरहेको हुन्छ । यही सन्दर्भलाई दृष्टिगत गरेर प्रस्तुत लेखमा यी दुई विषयहरूको पारस्परिक निकटताको प्रसंगलाई प्रकाश पार्ने प्रयत्न गरिएको छ ।