व्यवस्थापरक व्याकरणः आधारभूत अवधारणा तथा प्रमुख मान्यता

Abstract

व्यवस्थापरक व्याकरण संरचनात्मक भाषावैज्ञानिक अध्बययनकै श्रृङ्खलामा बेलायती भाषाशास्त्री ह्यालिडेले स्थापना गरेको व्याकरणिक सम्प्रदाय हो । यो व्याकरणमा व्यवस्था भन्नाले कुनै पनि भाषाको व्याकरणमा उपलव्ध विकल्पहरूका सूचीमध्ये कुनै एउटा विकल्पको छनौट हो र यस प्रकारका विकल्पहरूको व्यवस्थापन तथा प्रकार्यको विश्लेषणमा केन्द्रित भएकाले यो व्याकरणलाई व्यवस्थापरक व्याकरण भनिएको हो । भाषाको विश्लेषणमा सामाजिक सन्दर्भको प्रयोग गर्ने, भाषिक व्यवस्थाको विश्लेषण गर्ने सन्दर्भमा सैद्घान्तिक र वर्णनात्मक कोटिका माध्यमबाट भाषिक व्यवस्थाको सूक्ष्म विश्लेषण गर्ने, वस्तु रूप र स्थितिजस्ता कार्यमूलक तह तथा अन्र्ततहका माध्यमबाट भाषिक संरचनाको सूक्ष्म विश्लेषण गर्ने र भाषाका प्रकार्यात्मक पक्षको समेत विश्लेषण गर्ने व्याकरणिक सम्प्रदायका रूपमा व्यवस्थापरक व्याकरण स्थापित छ । समग्रमा भन्नुपर्दा भाषाको विश्लेषणमा सामाजिक सन्दर्भको प्रयोग गर्ने, भाषिक व्यवस्थाको विश्लेषण गर्ने सन्दर्भमा सैद्घान्तिक र वर्णनात्मक कोटिका माध्यमबाट भाषिक व्यवस्थाको सूक्ष्म विश्लेषण गर्ने, वस्तु रूप र स्थितिजस्ता कार्यमूलक तह तथा अन्र्ततहका माध्यमबाट भाषिक संरचनाको सूक्ष्म विश्लेषण गर्ने र भाषाका प्रकार्यात्मक पक्षको समेत विश्लेषण गर्ने व्याकरणिक सम्प्रदायका रूपमा व्यवस्थापरक व्याकरणका स्थापना महत्त्वपूर्ण मानिन्छ ।