‘मुनामदन’ खण्डकाव्यमा अङ्गी रस

Abstract

यस लेखमा रस सिद्घान्तको मूलभूत सिद्धान्तलाई उल्लेख गरी विभिन्न साक्ष्यहरूको आधारमा लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाद्वारा लिखित ‘मुनामदन’ खण्डकाव्यको विश्लेषण गरिएको छ । यस खण्डकाव्यको अङ्गी रसको मात्र विश्लेषण गरिएको छ । पूर्वीय आचार्यहरूका रस सिद्धान्तलाई आधार बनाएर त्यसकै आधारमा यस  काव्यको विश्लेषण गरिएको छ । यसरी यस खण्डकाव्यमा करुण रस अङ्गी रसको रूपमा देखा परेको देखिन्छ । ‘मुनामदन’ खण्डकाव्यमा करुण रस निकै सशक्त रूपमा परिपाक हुन पुगेको छ । दर्शकदीर्घामा यसले निकै राम्रो छाप छोड्न सफल भएको छ । अंगी रसको रूपमा करुण रस परिपुष्ट भएको छ । करुण रस अङ्गी भएकाले यसमा माधुर्य गुण र वैदर्भी रीतिको आधीक्यता भेटिन्छ । माधुर्य गुण र वैदर्भी रीतिको प्रयोगले करुण रस परिपुष्ट हुन थप सहयोग गरेको छ । भावकमा काव्य श्रवण, पठन गरिसकेपछि करुण रस साधारणीकरण भएर भावकको मन शोकले आल्हादित हुन्छ । त्यसैले यस काव्य रसविधानका दृष्टिले पनि उत्कृष्ट रहेको निष्कर्ष निकालिएको छ ।