मुलुकबाहिर उपन्यासमा पात्रविधान

Abstract

प्रस्तुत अध्ययनपत्रमा उपन्यासकार लैनसिंह बाङ्देलको 'मुलुकबाहिर' उपन्यासको पात्रविधानको अध्ययन गरिएको छ । देशभित्र गाँस र कपासको समस्याले गर्दा दुई/चार पैसा कमाउने आश बोकेर मुग्लान पस्ने नेपालीहरूले मुग्लानमा सामना गर्नुपर्ने समस्यालाई विषयवस्तु बनाएर रचिएको यस उपन्यासमा प्रयुक्त पात्रहरूको शैलीवैज्ञानिक दृष्टिले अध्ययन गर्ने र प्रमुख पात्रका चारित्रिक विशेषताहरू केलाउने काममा नै अध्ययनलाई केन्द्रित गरिएको छ । प्रस्तुत अध्ययन गुणात्मक प्रकृतिको भएको हुनाले अध्ययनका लागि आवश्यक पर्ने सम्पूर्ण सामग्री पुस्तकालय कार्यबाट नै सङ्कलन गरिएको छ र शोध्य प्रश्नको समाधानार्थ साहित्यका विधागत तत्त्वसँग सम्बद्ध पात्रविधानको सैद्धान्तिक पक्षलाई विश्लेषणको आधार बनाई सङ्कलित सामग्री विश्लेषणका लागि व्यख्यात्मक तथा पाठविश्लेषण विधिको प्रयोग गरिएको छ । उपन्यासको विषयवस्तु देश छोडेर बिदेसिएका श्रमजीवीहरूको व्यथामा केन्द्रित रहेकको हुनाले पात्रहरू पनि बढीजसो श्रम गर्नसक्ने युवाहरू नै रहेका छन् । खालिङ बुढा, सेर्बा बुढा, दलेकी आमा आदि केही वृद्ध पात्रको प्रयोग गरिएको भए पनि तिनीहरू पनि श्रमजीवी नै भएर आएका छन् । सबै पात्रको जीवन निर्वाहको मुख्य आधार शारीरिक श्रम नै रहेको छ । एकातिर देशको अवस्थाका कारण र अर्कातिर आफूमा रहेका चरित्र दोषका कारण समस्याको भूमरीमा पिल्सिएका पात्रका माध्यमबाट नेपाली समाजको यतार्थ चित्र प्रस्तुत गर्नु उपन्यासको उद्देश्य रहेको र उपन्यासमा त्यसैअनुरूपको पात्रविधान रहेको अध्ययनबाट देखिन्छ ।