नेपाली भाषाका सन्दर्भमा वाक्क्रियाको सिद्धान्त

Abstract

प्रस्तुत लेख नेपाली भाषाका सन्दर्भमा वाक्व्रिmयाको सिद्धान्तको अध्ययनमा केन्द्रित रहेको छ । यस लेखमा आवश्यक सामग्रीको सङ्कलन पुस्तकालय कार्यबाट गरिएको छ । गुणात्मक ढाँचामा आधारित रहेको यस लेखमा विभिन्न उदाहरणका माध्यमबाट वाक्व्रिmया सिद्धान्त र त्यसको अवधारणालाई स्पष्ट पारिएको छ । प्रस्तुत लेखमा अस्टिन र सर्लले वाक्व्रिmयाका बारेमा प्रस्तुत गरेको अवधारणालाई नेपाली
भाषाका वाक्यको सन्दर्भबाट स्पष्ट पारिएको छ । प्रस्तुत लेखमा जे.एल. अस्टिनले वाक्व्रिmयाका बारेमा अध्ययन गर्दा सूचनामूलक र सम्पादनकारी व्रिmयाको चर्चा गर्दै सम्पादनकारी व्रिmयालाई वाक्व्रिmयाका रूपमा प्रस्तुत गरेका र तिनै सम्पादनकारी व्रिmयाले सूचनासँगै कार्य सम्पादनसमेत गरेको हुन्छ भन्ने सिद्धान्तलाई नेपाली भाषाका सन्दर्भबाट स्पष्ट पारिएको छ । यस्ता सम्पादनकारी व्रिmया प्रथम पुरुष, निश्चयार्थक र वर्तमान कालमा हुनुपर्ने र वाक्व्रिmया सम्पन्न हुनका लागि ‘व्यक्ति र स्थानको उपयुक्तता’, ‘कार्यको पूर्णता र उपयुक्तता’ र ‘आशयको उपयुक्तता’ जस्ता सुहाउँदा सर्त पनि आवश्यक पर्छ भन्ने सिद्धान्तलाई पनि नेपाली भाषाका सन्दर्भबाट स्पष्ट पार्ने कार्य यस लेखमा गरिएको छ । जे. आर. सर्लले अस्टिनले अघि सारेको वाक्व्रिmयाका बारेमा विस्तृतरूपमा चर्चा गर्दै जुनसुकै व्रिmया पनि सम्पादनकारी हुन्छ भन्दै कार्य सम्पादनका आधारमा वाक्व्रिmयालाई निश्चयार्थक, निर्देशनात्मक, प्रतिज्ञामूलक, अभिव्यक्तिमूलक, घोषणात्मक तथा भाषिक संरचना र अर्थका आधारमा प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष वाक्व्रिmया गरी विभाजन गरेका प्रकारलाई समेत उदाहरणका माध्यमबाट स्पष्ट पार्ने काम यस लेखमा गरिएको छ । सर्लले भाषिक उच्चारणका व्रmममा व्रिmयाले गर्ने तीनओटा कार्य (लोक्युसनरी व्रिmया, इल्लोक्युसनरी व्रिmया र फर्लोक्युसनरी व्रिmया) उल्लेख गरेका छन् र उनले प्रतिज्ञप्तिपरक पूर्वतयारी, सद्भावना र अत्यावश्यक सर्त गरी चारओटा सर्तको कुरा गरेका छन् भन्ने सिद्धान्तका आधारमा नेपाली भाषाका उदाहरणलाई राखेर वाक्व्रिmयालाई स्पष्ट पार्ने काम यस लेखमा गरिएको छ । यस लेखमा मुख्यरूपमा यिनै अस्टिन र सर्लले स्थापित गरेको वाक्व्रिmयाको सिद्धान्तअनुरूप नेपाली भाषाका वाक्यले कसरी काम गरेका हुन्छन् भन्ने कुरा स्पष्ट पारिएकाले वाक्व्रिmया सिद्धान्तको नेपाली सन्दर्भ प्रस्ट पार्ने कार्य गरिएको छ ।