ज्वरसमना प्रकृति कवितामा रूपकालङ्कार {Allegory in Jwarasamana Prakriti Poetry}

Abstract

प्रस्तुत लेख ज्वरसमना प्रकृति कवितामा अर्थालङ्कारअन्तर्गत रूपकालङ्कारको विश्लेषण तथा त्यसका आधारमा कविताको मूल्याङ्कनमा केन्द्रित छ । यस लेखमा गुणात्मक अनुसन्धान पद्धति तथा कवितामा रूपकालङ्कार र यसका भेदको प्रस्तुति भएका उद्धरणका आधारमा विश्लेषण र मूल्याङ्कन हुने भएकाले यो पाठमा अभिव्यक्त विषयवस्तुको विश्लेषणकेन्द्री एवम् विश्लेषणात्मक विधिको प्रयोग भएको लेख हो । यस लेखको सैद्धान्तिक र अवधारणात्मक आधार संस्कृत काव्यचिन्तनअन्तर्गतको रूपकालङ्कार र यससम्बन्धी मान्यता हो । शब्दमा सन्निहित अर्थ तथा त्यसलाई निधारण गर्ने उपमान, उपमेय साधारण धर्म तथा वाचक शब्दले उपमान र उपमेयबीचमा अभेद्य सम्बन्ध प्रस्तुत गरी प्राप्त हुने अर्थ रूपकालङ्कारको मूलभूत अभिलक्षण हो । प्रस्तुत ज्वरसमना प्रकृति अलङ्कार प्राप्तिका दृष्टिले रूपकालङ्कार अङ्गी रूपमा प्रतिपाद्य भएको कविता हो । यस कवितामा परम्परित रूपकालङ्कार प्रयोग भएका सन्दर्भमा उपमान, उपमेय अभेद्य सम्बन्ध प्रस्तुत भई यी दुईमा प्रयोगगत भिन्नता नदेखिई अर्थ प्रस्तुत भएको छ । यस कवितामा प्रयोग भएको सावयव रूपकालङ्कारमा प्रकृतिका विभिन्न अवयव तथा प्राणीजगत्सँग सम्बन्धित अवयवका बीचको अभेद सादृश्य सम्बन्ध स्थापित भई आलङ्कारिकता सिर्जना भएको छ । यस कवितामा प्रस्तुत भएको मालारूपकालङ्कार एक उपमानका अनेक उपमेयका साथ अभेद सादृश्यको शृङ्खलाबाट काव्यिक आलङ्कारिकता सिर्जना गर्ने कलात्मक माध्यम बनेको छ । यस लेखमा ज्वरसमना प्रकृति कवितामा उपर्युक्त तीन रूपकभेदका साथै हेतुरूपकालङ्कारको साध्य–साधन अभेदसम्बन्धबाट सृजित आलङ्कारिकता सहित अङ्गी अलङ्कारका रूपमा रूपकालङ्कारको सहजात प्रयोगबाट काव्यिक कलासौन्दर्य सिर्जना गरेको विषयमा विमर्श भएको छ ।