सरकारी निकायका सार्वजनिक सूचनामा प्रयुक्त भाषिक त्रुटि र त्यसको शैक्षणिक उपादेयता {Linguistic Errors Used in Public Notices of Government Agencies and their Educational Value}

Abstract

नेपालका सरकारी निकायहरूले सार्वजनिक सरोकारका सूचनाहरू प्रकाशित, प्रसारित गर्दछन् । सूचनाको माध्यम भाषा नेपाली रहेको छ । नेपाली भाषा राष्ट्रिय कामकाजको भाषा हो । प्रस्तुत अध्ययन सरकारी निकायका सार्वजनिक सूचनामा प्रयुक्त भाषिक त्रुटि र त्यसको शैक्षणिक उपादेयता खोजी गर्ने विषयमा केन्द्रित रहेको छ । सार्वजनिक सूचनामा मानक नेपाली भाषा प्रयोगको अवस्था, सरकारी निकायका सार्वजनिक सूचनामा प्रयुक्त भाषिक त्रुटिहरू, भाषिक त्रुटिहरूलाई सुधार गर्नका लागि अवलम्बन गर्न सकिने उयाय र सुझावहरू प्रस्तुत गर्न र भाषिक त्रुटिहरूको शैक्षणिक उपादेयताको प्रभावलाई समस्याका रूपमा लिई लेख तयार गरिएको हो । यसमा गुणात्मक विधिअन्तर्गत रही सार्वजनिक सूचनाको अवस्थाको अध्ययन विश्लेषण गरिएको छ । सार्वजनिक निकायबाट सम्पादन हुने वा भएको र तत्सम्बन्धी कारबाही वा निर्णयसँग सम्बन्धित लिखित जानकारीमूलक सूचना सङ्कलनगरी नेपाली भाषाको मानक प्रयोगको अवस्थाको अध्ययन गरिएको छ । यस अध्ययनका लागि प्रायोगिक भाषाविज्ञान अन्तर्गत रहेको त्रुटि विश्लेषणलाई सैद्धान्तिक आधार बनाइएको छ । भाषाको प्रयोग शिक्षा, सञ्चार, साहित्य, कानुन, प्रशासन आदि विविध क्षेत्रमा गरिएको हुन्छ । भाषाको शुद्ध प्रयोगका लागि कोश, व्याकरण, शैली पुस्तिकाको प्रयोग आवश्यक मानिएको छ । सार्वजनिक सूचना शुद्ध र मानक हुनुपर्छ । सूचना आमनागरिकले बुझ्न सक्ने सरल, सहज र सम्प्रेष्य भाषामा हुनुपर्छ । सार्वजनिक सूचनामा वर्णविन्यासगत, वाक्यगत र कारकीय त्रुटिहरू प्रशस्त मात्रामा भएका पाइन्छन् । सबैभन्दा बढी त्रुटि ह्रस्व र दीर्घमा रहेको पाइन्छ । ‘ब’– ‘व’, ‘श’ – ‘ष’ – ‘स’,‘पदयोग – पदवियोग’, ‘चन्द्रविन्दु – शिरविन्द’ु को प्रयोग सम्बन्धी त्रुटिहरू भएको पाइन्छ । टङ्कण, मुद्रणमा समेत समस्या देखिएको छ भने पाण्डुलिपि संशोधन नगरी सार्वजनिक सूचना प्रकाशित गर्ने, प्राविधिक धार पढेका सूचना अधिकारी वा कर्मचारीले नेपाली भाषाको मानक प्रयोगमा सचेतता अपनाउन नसकेको पाइन्छ । एउटै सार्वजनिक सूचनामा ४/५ देखि १५/२० ओटासम्म त्रुटिहरू रहेको पाइन्छ । सरकारी निकायका सार्वजनिक सूचना शुद्ध र मानक नेपाली भाषाको प्रयोगका लागि दृष्टान्तका रूपमा प्रयोग हुनुपर्नेमा त्यसो हुन सकेका छैनन्; जसका कारण शैक्षणिक गतिविधिका दृष्टिमा सिकाइको गलत सामान्यीकरण हुने डर रहेको पाइन्छ । शुद्ध र मानक नेपाली भाषाको प्रयोगका लागि सूचनाको व्यावहारिक कार्यसम्पादनसँगै शब्दकोश, व्याकरण र शैली पुस्तिकाको प्रयोग गर्नुपर्ने र तालिम, सेमिनार, प्रशिक्षणको अभियान नै सञ्चालन गरी भाषिक एकरुपता कायम गर्नु आवश्यक रहेको निष्कर्ष प्रस्तुत गरिएको छ ।