सावर्णि उपन्यासमा साइबरचेतना

Abstract

स्तुत लेख श्रीधर खनालद्वारा लिखित सावर्णि उपन्यासको अध्ययनमा केन्द्रित छ । यस उपन्यासको साइबरसमालोचनाका आधारमा विश्लेषण गरिएको छ । अध्ययनका क्रममा उपन्यासमा साइबरचेतना के कस्तो रूपमा प्रस्तुत भएको छ भनी खोज गरिएको छ । साइबर भन्नाले विद्युतीय सञ्चारको सञ्जाल भन्ने बुझिन्छ । यससँग जोडिएर आएको चेतना शब्दले व्यक्तिको भित्री ज्ञान भन्ने अर्थ बुझाउँछ । यी दुवै शब्द र अर्थलाई जोड्दा साइबरचेतना भन्नाले विद्युतीय सञ्चारको सञ्जालसँग सम्बन्धित ज्ञान भन्ने अर्थ बुझिन्छ । प्रस्तुत लेखमा यही साइबरचेतनाको खोज गरिएको छ । यस उपन्यासमा साइबरयुगको विकासले चरम अवस्था प्राप्त गरेपछि साइबर सञ्जालमा एआईको नियन्त्रण हुन लागेको अवस्थाको चित्रण गरिएको छ । यसका साथै विज्ञान तथा प्रविधिको उच्च विकास र प्रयोगका कारणले मानवनियन्त्रित समाज र मानवयुगको अन्त्य भएपछि मानिसद्वारा निष्क्रिय पारिएको एआई पुनः सक्रिय भई आफ्नै नियन्त्रणमा मानवसमाजको पुनः स्थापना गरिएको विषयवस्तु प्रस्तुत गरिएको छ । गुणात्मक प्रकृतिको यस अध्ययनमा प्राथमिक सामग्रीका रूपमा सावर्णि उपन्यास रहेको छ भने द्वितीयक सामग्रीका रूपमा साइबरसमालोचनासँग सम्बन्धित पुस्तक, लेख आदि रहेका छन् । उपन्यासमा साइबरको प्रयोग के कस्तो रूपमा गरिएको छ भन्ने मुख्य समस्यामा केन्द्रित यस अध्ययनमा उपन्यासबाट खासखास अंश उद्धरण गरी व्याख्यात्मक तथा विश्लेषणात्मक विधि अवलम्बन गरेर साक्ष्यका आधारमा समस्याको समाधान खोजिएको छ । साइबरसमालोचनालाई आधार बनाएर अध्ययन गर्दा यस उपन्यासमा मानवलाई चिप्स, रोबोट आदि यन्त्रमानवद्वारा नियन्त्रण गरी राखिने समाजको परिकल्पना गरिएको र यसरी यन्त्रद्वारा नियन्त्रित हुँदा मानवको स्वअस्तित्व र मौलिक सिर्जनशील क्षमता नष्ट हुने भएकाले यसतर्फ सचेत हुनुपर्ने कथ्य रहेको पाइन्छ । यसरी उपन्यासमा यन्त्रद्वारा शासित र निर्देशित साइबरसमाजको परिकल्पना गरी नवीन विषयवस्तुलाई रोचक भाषाशैलीका माध्यमले प्रस्तुत गरिएका कारण उपन्यास साइबरचेतनाका दृष्टिले स्तरीय र सफल रहेको निष्कर्ष निकालिएको छ ।