मुसहर बालबालिकाको शिक्षामा बहिष्करण

Abstract

विद्यालय उमेरका सबै बालबालिकाको शिक्षमा पहुँच भए पछि मात्र शिक्षाको दिगो विकास लक्ष्य हासिल हुन्छ । दिगो विकास लक्ष्य नम्बर ४ पूरा हुन विद्यालय उमेरका सबै बालबालिकाको शिक्षामा पहुँच पुग्नु पर्दछ । प्रस्तुत लेखमा मुसहर बालबालिहरूको शिक्षामा बहिष्करणको अवस्थाको विश्लेषण गरिएको छ । यो अध्ययनमा गुणात्मक अनुसन्धान ढाँचाको घटना अध्ययन विधि र प्राथमिक र द्वितीयक दुवै स्रोतको प्रयोग गरिएको छ । प्राथमिक सूचनाहरू विद्यार्थी, अभिभावक, प्रधानाध्यापक, शिक्षक, शिक्षा शाखा प्रमुख, सहजकर्ता र वडा अध्यक्षबाट व्यक्तिगत अन्तर्वार्ता, लक्षित समूह छलफल,स्थलगत अवलोकन र नोट टिपोट गरेर पनि सूचनाहरू सङ्कलन गरिएको छ । द्वितीयक सूचनाहरू विविध स्रोतहरू–नीतिगत दस्तावेजहरूको पुनरावलोकन, सैद्धान्तिक साहित्यहरू, अनुभवजन्य प्रतिवेदनहरू र इ–स्रोतबाट सङ्कलन गरिएको छ । अध्ययनको लागि उद्देश्यमूलक नमूना छनोट विधिबाट नेपालको मधेश प्रदेशको लालबन्दी नगरपालिका वडा नम्बर चारमा रहेको मुसहर बस्ती छनोट गरिएको थियो । अध्ययनको  क्रममा जन्मदर्ता, गरिबी, शिक्षणको माध्यम, वैकल्पिक शिक्षकको अभावजस्ता कारणले सबै मुसहर बालबालिकाहरू विद्यालयमा भर्ना हुन नसकेका र भर्ना भएकाहरू पनि अधिकांश आधारभूत तह पूरा नगर्दै बिचैमा छोडेको पाइयो । पहुँच बढाउन नगरपालिकाले अभिभावक शिक्षा र किशोरी शिक्षा कार्यव्रम सञ्चालन गरे पनि कार्यक्रममा सहभागीहरू नियमित नहुनु, कार्यक्रम नियमित र तोकिएको अवधिसम्म सञ्चालन नहुनु जस्ता कारणले  कार्यक्रम  प्रभावकारी हुन नसकेको पाइयो, यसर्थ शिक्षालाई उनीहरूको सिप तथा कामसँग जोड्नुपर्छ र आवश्यकता, रुचिअनुसार उनीहरूकै भाषामा औपचारिक तथा अनौपचारिक शिक्षा दिनुपर्छ । यसको लागि रूपान्तरणात्मक शिक्षा नीति अवलम्बन गर्नुपर्छ ।